Een strak gazon in de tuin is voor de één een lust voor het oog, voor de ander een bron van werk om het vrij van mos en onkruid te houden. Hebben grasvelden hun langste tijd gehad?
Heeft het traditionele gazon zijn langste tijd gehad? Het begint er wel op te lijken. Steeds meer grasveldjes worden omgetoverd in een wei vol bloeiende vaste planten. Zo’n bloemenwei heeft grote voordelen: in een wei hoef je niet te wieden, en ook van moldshopen en slakkenvraat heb je geen last. Die molshopen hebben zelfs nut: ze zorgen voor een kaal stukje grond waarop je planten kunt uitzaaien zodat die daar zonder concurrentie van het gras kunnen ontkiemen. Zo ontkiemt de morgenster bij voorkeur in molshopen.
Het is gemakkelijk gezegd: breng de grasmaaier naar de kringloop en laat het gras maar groeien. Maar ten eerste zul je toch paadjes door je wei moeten maaien om van de wilde bloemenopracht te genieten zonder die plat te trappen, en ten tweede verloopt de transitie van gazon naar wei niet altijd naar wens.
Zeker als je dat gazon jarenlang hebt vertroeteld met compost en kunstmestkorrels is de grond zo voedzaam dat je, als je ophoudt met maaien, al snel tegen een jungle van brandnetels, distels, ridderzuring aankijkt. Dat is niet waar je van droomde.
Het maken van een bloemenwei berust juist op het omgekeerde principe: je moet de zaak zo veel mogelijk verarmen. Pas als het gras daardoor aan groeikracht verliest ontstaat er ruimte voor bloeiende vaste planten. Hoe verarm je? Door het gras te maaien en het maaisel af te voeren.
Op rijke grond, zoals kleigrond, duurt dat verarmen langer dan op zand. Op klei zul je in het begin toch wel zes keer per jaar moeten maaien om weelderig groeiende grassen als witbol terug te dringen. Beperk je in dat geval in het begin tot bolgewassen die vroeg bloeien en zich in mei al hebben uitgezaaid. Geleidelijk kun je de teugels laten vieren. Ieder jaar kun je wat later gaan maaien en tegen de tijd dat je pas eind juni maait kun je weideplanten als margrieten, veldsalie en beemdooievaarsbek planten. Dit zijn planten die van nature in grasland groeien en die dus op maaien zijn ingesteld.
Gelukkig is er een geheim middel waarmee je dat verarmen kunt versnellen. Ik doel op de ratelaar, een halfparasiet die op de wortels van gras parasiteert. Wie ratelaarzaad in zijn gras strooit zal zien dat de groeikracht van het gras onmiddellijk met de helft afneemt. Ratelaar is eenjarig en het zaad kan met brede armzwaaien worden uitgestrooid. Je hoeft dat maar eenmaal te doen. Daarna zaait de plant zichzelf.
In grasland komen veel planten vanzelf aanwaaien. Tuinier je op zand, dan zullen dat bijvoorbeeld havikskruid en wilde margrieten zijn. En misschien zelfs zandblauwtjes en grasklokjes. Zit je op vruchtbaarder grond, dan kun je knoopkruid, rolklaver en biggenkruid verwachten, en misschien ook beemdkroon, duifkruid, heksenmelk en aardaker. Op natte grond groeien kattenstaart, pimpernel en echte koekoeksbloem.
Maar de ene aanwaaier verschijnt sneller dan de andere, en komt een plant in de wijde omgeving niet voor dan kun je wachten tot je een ons weegt. En de meesten van ons zijn ongeduldig. Daarom is er niets op tegen om de zaak een handje te helpen. Uitstrooien van zaad werkt meestal niet; dat zaad kiemt wel, maar de kiemplanten worden door het omringende gras verstikt. Beter is het om planten te kopen en die in het gras te planten. Dat hoeven er niet veel te zijn; wie vijf beemdooievaarsbekken plant heeft er na een paar jaar al vijftig. In mijn ervaring is het planten van vijf stuks meestal wel genoeg. Heeft een plant het niet naar zijn zin, dan zal hij verdwijnen en bevalt de situatie, dan zaait hij zichzelf uit.
Er zijn honderden vaste planten die je in gras kunt planten, maar ik zou planten kiezen met een natuurlijke uitstraling. Neem de Sanguisorba – pimpernel- waarvan er tegenwoordig wel vijftig cultivars te koop zijn. Plant je zo’n Sanguisorba in een border, dan zul je zien dat hij na een paar jaar gestut moet worden omdat hij anders uit elkaar valt. In een bloemenwei wordt hij door het omringende gras overeind gehouden. En dat geldt ook voor andere omvallers, zoals de ooievaarsbekken. In gras zijn ze in hun element.
Makers van een bloemenwei kun je indelen in rekkelijken en preciezen. De rekkelijken vinden dat je alles in gras kunt planten en de preciezen menen dat je je tot wilde planten moet beperken. Ik behoor tot de rekkelijken. Van mij hoeft het geen inheemse beemd- of bosooievaarsbek te zijn. ‘Rozanne’ doet het net zo goed in gras en bloeit langer dan alle inheemse soorten bij elkaar. En Geranium psilostemon mag dan uit de Kaukasus komen – zijn paarsrode bloemen die in juni hoog boven het gras uitsteken maken een onuitwisbare indruk. En van mij mag het dan ook best de cultivar ‘Patricia’ zijn.
Thalictrums zijn ook van die omvallers en bijna altijd wijst omvallen op een herkomst uit grasland. Onze inheemse Thalictrum flavum, of poelruit, doet het uitstekend op voedzame, niet te droge grond. Op vochtige grond zou je ook met de uitheemse soorten kunnen experimenteren.
De droom van iedere grastuinier is natuurlijk de wilde orchidee, een statussymbool bij uitstek. Besef wel dat veel orchideeën van nature op kalrijke grond voorkomen. Tenzij je in Zuid-Limburg woont, of op een Waddeneiland, kun je die wel vergeten. Maar de gevlekte orchis en de rietorchis zijn gemakkelijke planten op niet te droge grond. De rietorchis hoeft beslist niet in het riet te staan; ik heb hem zelfs zien bloeien tussen de sedums op een plat dak.
Met een bloemenwei maak je een complete levensgemeenschap en eigenlijk zijn de bloemen bijna secundair. Je schept gunstige omstandigheden voor bijen, vlinders, hommels, kevers en andere insecten. En daarmee voor insecteneters, zoals spitsmuizen en allerlei zangvogels. En ook vegetariërs als putters en vinken komen aan hun trekken.
(Tekst: Romke van der Kaa)
Wil je je gazon in de zomer nog zo strak als een golfbaan, maar toch wat experimenteren met kleur in het gras? Begin dan met het planten van voorjaarsbolletjes.
Als je tuiniert is vooruitkijken naar de toekomst een must. Bij het tuinieren van de toekomst speelt het klimaat meer dan ooit een belangrijk waarde. Alle tuinen van Nederland vormen samen één grote groene oase en daarmee kan iedere tuinier een belangrijke bijdrage leveren aan het tegengaan van klimaatverandering. Het Groei & Bloei Tienpuntenplan biedt een leidraad voor enthousiaste tuiniers om klimaatvriendelijk te tuinieren.
